Najważniejsze przesłania dla specjalistów odpowiedzialnych za politykę antybiotykową w szpitalach
Zadania
1. Do zadań związanych z poprawą praktyki stosowania antybiotyków zalicza się [31,56,68,71,83]:
a) pracę w zespole ds. antybiotykoterapii w charakterze ważnego członka zespołu;
b) współpracę z farmaceutą szpitalnym i mikrobiologiem klinicznym w zakresie wdrażania programu szpitalnej polityki antybiotykowej;
c) udzielanie konsultacji lekarzom zlecającym i przekazywanie im informacji zwrotnych w celu zapewnienia jakości praktyki zlecania antybiotyków;
d) szkolenie lekarzy zlecających antybiotyki w zakresie właściwej diagnostyki i leczenia częstych zakażeń oraz zasad zarządzania antybiotykoterapią;
e) wdrażanie terapii opartych na dowodach
f) przekazywanie informacji dotyczących lokalnych modeli mikrobiologicznych i schematów antybiotykooporności; oraz
g) prowadzenie szpitalnego receptariusza antybiotyków (tj. wykazu leków dostępnych dla lekarzy ordynujących).
Co można zrobić lub w jakim zakresie podjąć współpracę
2. Wspierać proces tworzenia i wdrażania programu szpitalnej polityki antybiotykowej w danej placówce [69].
3. Propagować lokalne wytyczne dotyczące leczenia zakażeń i stosowania antybiotyków. Takie wytyczne powinny być zawsze łatwo dostępne dla wszystkich podmiotów świadczących usługi z zakresu ochrony zdrowia [56,69].
4. Sprawdzać, czy antybiotyki zlecane są w sposób zgodny z protokołami antybiotykoterapii na podstawie wytycznych opartych na dowodach naukowych. W razie stwierdzenia przypadków nieprzestrzegania wytycznych lub protokołów przez pracowników szpitala należy zapytać ich o powody takiego postępowania i pomóc im zrozumieć, co robią źle [69] [uzgodnione stanowisko ekspertów].
5. Przekazywać lekarzom zlecającym antybiotyki informacje zwrotne oraz porady dotyczące diagnostyki i leczenia chorób zakaźnych [83].
Najważniejsze przesłania dla lekarzy zlecających antybiotyki w szpitalach
Zadania
1. Do zadań lekarzy zlecających antybiotyki związanych z poprawą praktyki stosowania antybiotyków zalicza się [31,42,43,52-54,56,70,71,90]:
a) przestrzeganie opartych na dowodach naukowych szpitalnych wytycznych dotyczących stosowania antybiotyków w leczeniu częstych zakażeń i w profilaktyce okołooperacyjnej;
b) sprawdzenie istotnych kwestii podczas oceny zapotrzebowania na antybiotykoterapię u poszczególnych pacjentów, w tym informacji o niedawno stosowanych antybiotykach, uczuleniu na leki, leczeniu immunosupresyjnym, niedawnej hospitalizacji lub pobycie w zakładzie opiekuńczym, podróży poza granice Europy i wynikach badań mikrobiologicznych z okresu ostatnich 3 miesięcy;
c) w przypadku przepisania antybiotyku odnotowanie w karcie pacjenta informacji dotyczących wskazań do antybiotykoterapii, wyboru leku, dawki, drogi podania i czasu trwania leczenia;
d) przestrzeganie wytycznych dotyczących profilaktyki i kontroli zakażeń;
e) sprawdzenie, czy przed rozpoczęciem antybiotykoterapii pobrano materiał na posiew;
f) przeprowadzenie ponownej oceny leczenia po upływie 48-72 godzin lub po wydaniu wyników badań mikrobiologicznych pobranych próbek;
g) możliwe najszybsze zastosowanie skutecznej antybiotykoterapii u pacjentów z ciężkimi zakażeniami; h) uwzględnienie informacji dotyczących lokalnych modeli mikrobiologicznych i schematów antybiotykooporności w przypadku stosowania antybiotykoterapii empirycznej; i) informowanie pacjentów o wszystkich przepisanych im antybiotykach oraz ich możliwych działaniach niepożądanych; oraz j) uczestniczenie w corocznych szkoleniach w zakresie zasad rozważnego stosowania antybiotyków.
O czym należy wiedzieć
2. Stosowanie instrukcji dotyczących antybiotykoterapii oraz uczestniczenie w obchodach i spotkaniach o charakterze edukacyjnym przyczynia się do poprawy praktyki ordynowania antybiotyków [78].
3. Wpisywanie w karcie pacjenta informacji dotyczących wskazań do antybiotykoterapii, wyboru leku, dawki, drogi podania i czasu trwania leczenia prowadzi do poprawy praktyki stosowania antybiotyków [71].
4. Zalecanie najkrótszej ustalonej w oparciu o dowody naukowe kuracji antybiotykami przyczynia się do ograniczenia rozwoju bakterii opornych na antybiotyki [54,56,71,91].
5. Określenie prawidłowego momentu zastosowania i czasu trwania profilaktyki antybiotykowej w przypadku zabiegu chirurgicznego przyczynia się do zmniejszenia liczby zakażeń w miejscu zabiegu i ograniczenia rozwoju bakterii antybiotykoopornych [73].
6. Pobieranie próbek mikrobiologicznych przed rozpoczęciem antybiotykoterapii empirycznej i optymalizacja antybiotykoterapii na podstawie wyników posiewu prowadzi do poprawy praktyki stosowania antybiotyków [31,70,71].
7. Weryfikacja leczenia po upływie 48-72 godzin i zmiana drogi podania z pozajelitowej na doustną (jeśli to możliwe) pozwala zmniejszyć wskaźniki zakażeń szczepami antybiotykoopornymi i poprawić wyniki kliniczne [37,54,57,71,92,93].
8. Konsultacje z członkami zespołu ds. antybiotykoterapii przyczyniają się do poprawy jakości praktyki ordynowania leków oraz wyników leczenia pacjentów [56,83].
Przykład
9. Zalecana przez farmaceutę zmiana drogi podania leku z pozajelitowej na doustną umożliwiła skrócenie czasu podawania leków pozajelitowo bez negatywnego wpływu na wyniki kliniczne [56].
10. Interwencje specjalistów chorób zakaźnych wiązały się z istotną poprawą jakości praktyki ordynowania antybiotyków i doprowadziły do ograniczenia stosowania antybiotyków [83].
Co można zrobić
11. Przestrzegać protokołów antybiotykoterapii sporządzonych według wytycznych opartych na dowodach naukowych oraz stosować metody profilaktyki i kontroli zakażeń obowiązujące w danej placówce [31] [uzgodnione stanowisko ekspertów].
12. W razie potrzeby konsultować się z członkami zespołu ds. antybiotykoterapii – na przykład przy przepisywaniu antybiotyku, który ma być stosowany niezgodnie ze zwykłymi wytycznymi[31,56] [uzgodnione stanowisko ekspertów].
13. Rozpoczynać antybiotykoterapię wyłącznie wówczas, gdy istnieją dowody na zakażenie bakteryjne i nie leczyć przypadków kolonizacji bakteryjnej [31,72].
14. Unikać niepotrzebnej profilaktyki antybiotykowej [31,73].
15. W razie stwierdzenia przypadków nieprzestrzegania wytycznych lub protokołów przez pracowników szpitala należy zapytać ich o powody takiego postępowania i pomóc im zrozumieć, co robią źle [uzgodnione stanowisko ekspertów].
16. Odpowiedzieć sobie na podane niżej ważne pytania, aby móc zoptymalizować antybiotykoterapię. W razie wątpliwości zapytać członków zespołu ds. antybiotykoterapii [31,42,53,70,71]:
a) Czy istnieje wysokie prawdopodobieństwo zakażenia bakteryjnego, a nie kolonizacji bakteryjnej lub zakażenia wirusowego?
b) Czy przed rozpoczęciem antybiotykoterapii pobrano materiał na posiew?
c) Czy zebrano informacje dotyczące niedawno stosowanych antybiotyków, uczulenia na leki, leczenia immunosupresyjnego, niedawnej hospitalizacji lub pobytuw zakładzie opiekuńczym, odbytej niedawno podróży poza granice Europy i wyników badań mikrobiologicznych z okresu ostatnich 3 miesięcy?
d) Czy u pacjenta stwierdza się zakażenie, które odpowie na podanie antybiotyków? Jeżeli tak:
i. Czy pacjent przyjmuje właściwy antybiotyk/właściwe antybiotyki w odpowiedniej dawce i czy zastosowano prawidłową drogę podania?
ii. Czy w leczeniu tego zakażenia można by było zastosować antybiotyk o węższym spektrum działania?
iii. Jak długo pacjent powinien otrzymywać antybiotyk/antybiotyki?
17. Wpisywać w karcie pacjenta informacje dotyczące wskazań do antybiotykoterapii, wyboru leku, dawki, drogi podania i czasu trwania leczenia [31,42,70,71].
18. Przekazywać pacjentom wiarygodne informacje i pomagać im zrozumieć znaczenie stosowania antybiotyków w sposób rozważny. Upewnić się, że pacjenci (i członkowie ich rodzin) znają powody zastosowania antybiotykoterapii i rozumieją najważniejsze kwestie związane ze stosowaniem antybiotyków, w tym [uzgodnione stanowisko ekspertów]:
a) konieczność przyjmowania antybiotyków ściśle według wskazań lekarza;
b) zakaz odkładania antybiotyków z zamiarem zastosowania ich w późniejszym terminie;
c) zakaz stosowania antybiotyków, które pozostały po wcześniejszej kuracji;
d) zakaz przekazywania przepisanych antybiotyków innym osobom.